لباس در دوران افشاریان و زندیان
افشاریان و زندیان دو دوره تاریخی مجزا از یکدیگر حساب می شوند. افشاریان و زندیان در سده هجده میلادی بر کشور ایران حکومت می کردند. در اصل، زندیان بعد از افشاریان به قدرت رسیدند. تبار افشاریان ترک و تبار زندیان لر بود. در فاصله حکومت این دو سلسله، پوشاک ایرانیان تغییرات قابل توجهی نداشت و به نوعی وام گرفته از دوره قبل (صفویان) بود. در ادامه به بررسی لباس در دوران افشاریان و زندیان می پردازیم.
در این مقاله چه میخوانید
پیشنهاد مطالعه: لباس در دوره صفویه
لباس زنان و مردان در دوران افشاریان و زندیان به چه صورت بوده است؟
لباس هایی که در دوران افشاریان و زندیان بر تن مردم دیده میشد، کمترین میزان تجملات را داشت. مانند همیشه، تجمل و استفاده از لباس هایی که در آنها زر و زیور نقش اساسیِ آراستن و زیباسازی را داشت، مخصوص طبقه اشراف و ثروتمندان بود. بنابراین شما بر تن مردم عادی، بیشتر لباس های ساده می دیدید تا لباس های رنگارنگ و پر زرق و برق.
در دوره افشاریان و زندیان، پیراهن‌ها یا بلوز‌ها و قبا‌ها ارتفاع کمتری پیدا کردند. مردم، بیشتر به شلوار هایی که می‌پوشیدند اهمیت می‌دادند – از نظر فرم، شکل و جنس پارچه. در این دوران شما شاهد پوشیدن شلوار های تنگ و گشاد به پای مردان هستید، که هرکدام در نوع خود جنسِ پارچه‌ی متفاوتی دارند. به طور خاص، در دوران زندیان، این خانم ها بودند که ترجیح می دادند پیراهن های تنگ‌تر و کوتاه‌تر بپوشند (در خانه). برخی از این پیراهن‌ها ابریشمی و برخی دیگر از نخ بود. کاملاً بدیهی است که پیراهن های ابریشمی قیمت و ارزش بیشتری در مقابل پیراهن های نخی داشتند.
پیشنهاد مطالعه: لباس در دوره اشکانیان
جزئیات لباس در دوران افشاریان و زندیان
بسیاری از لباس هایی که در دوره افشاریان و زندیان به تن مردان و زنان است، در دوره قاجاریه (یعنی دوره بعدی) هم دیده می شود. مثلا پوشیدن پیراهن هایی بدون یقه که تا روی سینه چاک داشت. سپس این چاک به وسیله دکمه یا روبان خفت یا آزاد می شد. برخی افراد آن را تا زیر گلو محکم می کردند که تا پایین گردن بسته می شد. همچنین، پوشیدن ارخالق در آن دوران بسیار رایج بود. اگر نمی دانید، ارخالق یک کت بود که ارتفاع زیادی داشت و نیمی از بدن مردان را می پوشاند.
سپس روی ارخالق یک کت بلند دیگر که بلندی آن تا ران می رسید پوشیده می شد که آستین سنبوسه یا کلیجه نام داشت. آستین این کت ها اغلب کوتاه بود و تا مچ دست نمی رسید.
مانند بسیاری از دوره های تاریخی، لباس زنان با مردان تفاوت زیاد و فاحشی نداشت زیرا به آن اهمیت ِچندانی داده نمی شد. بنابراین خانم ها هم شلوار گشاد به تن می کردند. پارچه این شلوار ها غالبا راه راه بود و دوخت مورب داشت. سپس روی این شلوار یک دامن پوشید می شد که بلندی آن تا میانه‌ی ساق پا بود.
پوشش سر و زیورآلات دوره افشاریان و زندیان چگونه بوده است؟
پوشش سر زنان در دوره افشاریان و زندان به قرار دادن موها داخل پارچه یا یک توری خلاصه می شد. البته لباس و پوشش سر آنها در بیرون از خانه یک چادر سیاه، یا بنفش یا نیلی بود. سپس یک روبنده روی صورت آنها قرار می گرفت که مانع از نشان دادن چهره شان به دیگران میشد. برخی از زنان هم موهایشان را با جواهر یا زینت های مختلفی تزئین می کردند. استفاده از زیورآلات در این دوران، اهمیت زیادی پیدا کرد، اما برعکس دوره قبلی – یعنی صفویان – از زینت لباس ها کاسته شد – مخصوصا برای خانم ها.
پوشش پا، کمربندهای دوره افشاریان و زندیان چگونه بوده است؟
کفش ها و پوشش پاهای زنان و مردان در دوره افشاریان و زندیان اغلب به نعلینی خلاصه می شد که از جلو یک نوک برجسته و برگشته داشت. داخل این نوک، فقط مقداری از انگشت های پا قرار داده می شد. کفش ها و روسری های خانم ها در این دوران ظرافت بیشتری داشتند و به گلدوزی آراسته شده بودند. جوراب های این دوره نیز بسیار جالب توجه است.
جوراب های مورد استفاده در دوران افشاریان و زندیان، به گفته رنه دالمانی، شبیه دو لوله‌ی خشک و سفت بودهاند. این جوراب‌ها به قدری بلند بودهاند که می توانستند ساق پاهای خانم ها و روی پا را نیز بپوشانند. بنابراین تقریبا می توان گفت که پوشش پای زنان در آن دوره بیشتر به جوراب شلواری خلاصه می‌شده است.
کمربند هایی که در دوره افشاریان و زندیان (معمولا توسط مردان) استفاده می شد، همچنان در دوره بعد – یعنی قاجاریه – هم رواج داشت. مردان در کنار قبا، کمربند می پوشیدند و شکل آن تعیین کننده جایگاه اجتماعیِ یک شخص بود.
کمربند ها در دوره افشاریان و زندیان طی چند لایه به دور کمر بسته می شد و اجازه می داد تا قبا به صورت محکم و منسجم سر جای خود سفت شود. انتهای کمربند داخل ِآن قرار داده می شد و فُرمی تسمه مانند داشت. اما نظامیان معمولا کمربند های چرمی دارای سگک داشتند. هرچه جایگاه نظامیِ آن فرد بیشتر بود، تعداد جواهرات و الماس هایی که بدان متصل می شد هم بیشتر بود. قیمت این کمربند ها در آن زمان تا دو هزار تومان می رسید که در نوع خود بسیار گران محسوب میشد.
پارچه بافی و طرح پارچه در دوره افشاریان و زندیان چگونه بوده است؟
تاثیرات نقاشی در دوره صفویه روی طرح و شمایل پارچه ها تا دوره افشاریان و زندیان پایدار ماند. به طوری که اگر نگاهی به پارچه های این دوره داشته باشید، به خوبی متوجه رنگ، طرح و ترکیب بندی ِروی آنها و تشابه شان با نقاشی های این دوره خواهید شد. بنابراین طرح پارچه ها در دوران افشاریه و زندیه همچنان متاثر از دوره‌ی قبلی خود بود و تغییر چندانی نداشت. نقاشی هایی که در این دوران کشیده می شد یا روی پارچه اعمال میشد، از نقاشی های اروپایی الهام گرفته شده بود. به جز آن، طرح پارچه ها را می توانید روی گلدان ها و دیوار های به جا مانده از این سلسله ها، مشاهده کنید.
استفاده از پارچه های نخی، پنبه ای و ابریشم در دوره افشاریان و زندیان بسیار رایج بوده است. البته استفاده از ابریشم تنها به طبقه مرفه خلاصه می شده است زیرا قیمت و ارزش ابریشم تقریبا در کل تاریخ ایران و جهان بسیار بالا بوده است. با توجه به اطلاعاتی که از دوره افشاریان و زندیان در دسترس است، ما به خوبی می دانیم که استفاده از شلوار های پنبه دوزی شده در این سلسله ها بسیار رایج بوده است. بنابراین استفاده از پنبه (به خصوص در فصل زمستان) برای تولید لباس های گرم رایج بوده است.
