لباس در دوره اشکانیان | پوشاک قوم پارت
ساده انگارانه است اگر تصور کنیم تاثیر مُد و پوشش بر روی افراد یک جامعه تنها معطوف به زمان و عصر حاضر می‌شود. تغییر سبک لباس در دوره اشکانیان تاثیر بسزایی در تغییر فرهنگ آنان داشت. در زمان اشکانیان (پارت ها)، سه عامل یعنی پدید آمدن تنوع در لباس‌ها و اهمیت دادن به آنها، توسعه آنچه در زمان هخامنشیان پوشیده میشد و هنر یونانی‌ها بر روی سبک پوشش مردمان ایران موثر بود.
ویدیو “لباس و پوشاک در دوره اشکانیان” (نیاز به قندشکن دارید!)
یکی از قدرتمند‌ترین و طولانی‌ترین دوره‌های تاریخی ایران که پیش از میلاد تشکیل و دویست سال پس از آن ادامه پیدا کرد، شاهنشاهی اشکانی بود. به این دوران تاریخی در ادبیات غربی، امپراطوری پارت گفته می‌شود. تغییرات مهمی در این دوره تاریخی در زندگی ایرانیان پدیدار شد؛ یکی از این تغییرات به سبک پوشش پوشاک قوم پارت و لباس‌هایی معطوف میشد که زنان و مردان را در انتخاب و تغییر آنچه به عنوان تن پوش – در شرایط مختلف – بر می‌گزیدند، ترغیب می‌کرد. در ادامه، بیشتر در مورد سبک پوشاک قوم پارت (اشکانیان) صحبت خواهیم کرد.
پیشنهاد مطالعه: لباس در دوره صفویان
پیشنهاد مطالعه: طراحی لباس؛ هنری که هیچ گاه قدیمی نخواهد شد!
لباس در دوره اشکانیان، زنانه و مردانه
تکامل و ترویج تجارت باعث شد تا سبک لباس در دوره اشکانیان تغییرات چشمگیری داشته باشد. زنان تمایل بیشتری به پوشیدن لباس‌های متنوع پیدا کردند. بین لباس آنها و مردان تفاوت‌هایی پدید آمد. زیرا اهمیت پوشش در این دوره به طور قابل توجهی افزایش پیدا کرد.
بنابراین تولد «صنعت مُد» را می‌توان به تغییراتی که در پوشاک قوم پارت در تاریخ ایران به وجود آمد، نسبت داد. در اصل سبک لباس در دوره اشکانیان به تن پوش‌هایی مربوط میشد که در دوره هخامنشی به تن زنان و مردان بود، منتها به صورت تکامل یافته. کمی هم با هنر یونانی عجین شد و شکل و رنگ خاصی به خود گرفت. البته این تاثیر به طور متقابل بود. ایرانی‌ها نیز بر سبک پوشش یونانی‌ها تاثیر بسزایی گذاشتند.
استفاده از اکسسوری‌های تزئینی و تغییر ظاهر پارچه‌ها مهمترین تغییراتی بود که سبک لباس در دوره اشکانیان را تغییر کلی داد. بنابراین اگر در ایران ِآن زمان زندگی می‌کردید می‌توانستید به چشم خود تنوع پوشش را – که قبلا کمتر (یا اصلا) به آن توجهی نمی‌شد – را مشاهده کنید.
اما این تغییرات شامل چه چیز‌هایی بود؟
از روی سکه‌ها و سایر آثار بر جای مانده از دوران اشکانیان، می‌توان به خوبی متوجه شد که سبک پوشاک قوم پارت چگونه بوده است. مثلا مردان (و اغلب فرمانروایان پارت‌ها) موهای بلند و ریش پر پشت کشیده شده تا روی سینه یا پایین گردن داشتند. اغلب شان کلاهی بر سر میگذاشتند که فُرمی استوانه‌ای داشت. روی این کلاه‌ها (برای پادشاه و ملکه) تاج قرار می‌گرفت و با سایر زیورآلات تزئین میشد. شکل امروزی آنها را می‌توانید بر سر کشیش‌های ارمنی ببینید.
در سبک لباس در دوره اشکانیان، شاهان اشکانی اغلب دو تن پوش داشتند. تن پوش زیرین سفید و تن پوش رویی آبی یا قرمز بود. یک شنل بلند زرد و نارنجی نیز روی لباس آنها قرار می‌گرفت. شیوه پوشش ملکه نیز به همین صورت بود. منتها با این تفاوت که پوشش زیرین آنها زرد و آنچه روی آن قرار می‌گرفت، بنفش با نوار‌های نارنجی بود. بسیاری از مردم ساکن در روستا نیز لباس‌های خود را به رنگ نیلی انتخاب می‌کردند.
رونق نساجی در دوران اشکانیان
پیشرفت نساجی در این دوره با تغییر سبک لباس در دوره اشکانیان باعث شد انواع پیراهن‌ها برای زنان – در مقایسه با دوره قبل – رواج بیشتری پیدا کند. زنان یا به پوشیدن یک پیراهن گشاد یقه گرد چین خورده زیر سینه بسنده می‌کردند. یا پیراهنی فاقد آستین که در سرشانه با یک دکمه جمع میشد. جلوی این نوع پیراهن تا جلوی ناف ریزش داشت. این پیراهن‌ها را زنان روی پیراهن اول می‌پوشیدند.
وضع پیراهن‌های مردانه دو شکل مختلف داشت. معمولا یک پیراهن همراه با یک شلوار پوشیده میشد. گاهی هم به پوشیدن یک نیم تنه چسبان و یک تونیک گشاد روی می‌آوردند. سپس این لباس‌ها با کمربند بسته و روی بدن محکم می‌شدند.
نقشی که روی لباس مردان بود – بسته به جایگاه شان – یا سلطنتی یا غیر سلطنتی بود. تکه پارچه‌ای که روی شانه چپ مردان قرار می‌گرفت بسیار باریک و بلند بود. این طرح عملا در منطقه خوزستان – بیش از هر منطقه دیگری – رواج داشت.
شلوار‌های زنان اشکانی اغلب پر چین و بلند بود و گاهی تا روی زمین کشیده میشد. اغلب زنان در این دوران نقاب‌هایی نیلی رنگ داشتند. این نقاب‌ها یکی از محبوب‌ترین پوشش‌های زنان این دوره به حساب می‌آمد.
بررسی پوشاک قوم پارت از نظر کفش، کمربندها و پوشش سر و زیورآلات
در استایل لباس در دوره اشکانیان، این درباریان بودند که آراسته به جواهرات و سنگ‌های قیمتی می‌شدند. همانطور که مسلم است، اغلب کسانی که از زیورآلات استفاده می‌کردند، خانم‌های درباری بودند. آنها استفاده از جواهرات زینتی را در کنار آرایش (که در لب‌های سرخ و چشم‌های سُرمه کشیده خلاصه میشد) ترجیح می‌دادند. طوری که برابری زنان قوم پارت دربار با زنانی که در دوران ادوارد زندگی می‌کردند مساوی و برابر بودند.
در سبک پوشاک قوم پارت بر سر بسیاری از زنان نیز چادر بود. البته نه مانند چادر‌های امروزی این چادر استوانه‌ای بود. به علاوه حلقه‌ای از بافته‌های ابریشمی یا بندهای زنجیر مانند به آن متصل میشد. سپس این چادر روی شانه بند میشد و روی سر قرار می‌گرفت. گاهی هم روی یک کلاه مخروطی شکل قرار می‌گرفت. کاربرد این چادر گاهی مانند یک شنل بود و روی شانه زنان قرار می‌گرفت.
معمولا پوشیدن چکمه‌هایی (با ارتفاع متغیر) از چرم نرم در سبک پوشش این دوره بین زنان و مردان رواج داشت. ظاهر این کفش‌ها تشابهات زیادی به دوره هخامنشیان دارد. یا ظاهر این چکمه‌ها کاملا ساده بود و یا از بندهای سگک دار استفاده میشد تا روی قوزک پا محکم بسته شود. ظاهر کفش زنان و مردان در این دوره تفاوت چندانی با یکدیگر نداشت. کفش‌های آنها بافتی نرم و لطیف داشته و اغلب فاقد شکل خاصی بوده است.
استفاده از کمربندها (به طور خاص برای مردان) به شکل باریک بیشتر در کنار لباس‌هایی گشاد بود که در حین شکار پوشیده میشد. این کمربندها اجازه می‌داد که مردان موقع شکار آزادی عمل بیشتری داشته باشند.
اما کاربرد آن برای زنان جهت چین دادن به لباس و ایجاد فُرمی زیبا و جذاب در آن بود. نام این کمربندها در آن زمان، «آپودِرم» بود.
لباس در دوره اشکانیان برای نبرد
گروهی از لباس‌های مخصوص نبرد این دوره، به سوارکاران مربوط میشد. مهمترین وجه این گروه از لباس‌ها رعایت تناسب برای شلوار‌ها برای اسب سواری بود. و گروهی دیگر جزء البسه اشرافی به شمار می‌رفت.
شلوار‌های مردان برای نبرد اغلب پارچه‌ای نسبتا لطیف داشت. سپس داخل چکمه‌ها قرار می‌گرفت. همچنین از ساق پیچ‌هایی استفاده میشد که جنس چرمی داشتند. سلاح‌های تهاجمی آنها عبارت بودند از دو تبر جنگی، چماق و تیر و کمان که عموماً در دو پارتیشن مختلف از یک کیس یا تیرک حمل می‌شدند.
پارچه بافی و طرح پارچه در لباس در دوره اشکانیان
تمرکز اصلی لباس در دوره اشکانیان، روی استفاده از ابریشم به جای پشم بود. مخصوصا برای لباس مردان. اما آنچه از دل تاریخ به دست آمده است، استفاده همزمان از پشم، ابریشم و پنبه در پارچه‌ها است. همچنین روی آنها طرح‌هایی از زنبق آبی، درخت زندگی، قلب، درختان مواج، گیاهان، طرح‌های هندسی و تجریدی دیده می‌شود.
